“Bir insanın doğup büyüdüğü çevreyi bırakarak başka bir coğrafi mekana göçmesi pek kolay bir eylem olmasa gerekir. Ancak buna karşılık tarihsel süreç bize göç olgusunun Türkler için alışılmış bir durum olduğunu göstermektedir…”
Bu cümlelerle başlıyor, Rumeli’den Samsun’a göçün hikâyesi. Giresun Üniversitesi öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Önder Duman, Cumhuriyet’in ilk elli yıllık döneminde Yunanistan, Bulgaristan ve Yugoslavya’dan Samsun’a göç ve iskân sürecini, yerel ve ulusal nitelikteki arşiv belgelerinden yararlanarak inceledi ve tüm bilgileri 152 sayfadan oluşan kitapta topladı.
Kent hafızasının korunması için önemli bir envanter niteliği taşıyan kitap, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı tarafından yayımlandı. Samsun Büyükşehir Belediye Başkanı Yusuf Ziya Yılmaz, kentin tarihsel süreçte geçirdiği değişimi bilmenin yanında, nasıl bir kültürel birikime sahip olduğunu bilmenin de önemine değindiği sunuş yazısında, bilimsel çalışmaları desteklemeye devam edeceklerini vurguluyor.
Nüfus mübadelesinin sebepleri, mübadillerin Samsun’a taşınması, mesken ve sağlık sorunlarının çözümü, 1923-1938 ve 1950-1951 göçünü hazırlayan etkenler, geçici barınma dönemi, göçmenlerin iskânı gibi kentin dokusunu etkileyecek bu önemli süreç kaynaklara dayanarak kitapta anlatılıyor.
Yazar, sonuç bölümünde süreci özetleyerek, mübadiller arasında sağlık sorunları çıktığını, yeterli gıda, mesken ve sağlık hizmeti verilemediği için Samsun, Bafa ve Çarşamba’da yedi yüze yakın mübadilin hayatını kaybettiğini vurguluyor. 1925 yılından itibaren ise sorunlara ve ölümlere çözümler üretildiğini, mübadillerin üretici konumuna gelerek hayatlarını devam ettirdiğinin altını çiziyor. Tüm bu göçler sürecinde Samsun’a 23 bini mübadil ve 3 bini göçmen olmak üzere 26 bin kişinin geldiğini, bu durumun kentin ekonomisine olumlu yansıdığı belirtiyor.
